Độ tàn phá của đợt xả lũ vừa qua tại Thủy điện Sông Ba Hạ (SBH) không còn là câu chuyện “thiệt hại thông thường”. Nó đủ mạnh để tạo ra một nhánh sông mới, dài 1,5 km, rộng 100 m, sâu đến 7 m ở một số đoạn – một sự kiện hiếm thấy đến mức người dân gọi đó là “vẽ lại bản đồ Việt Nam”.
Chỉ trong vài phút, 7 trang trại chăn nuôi kiên cố ở thôn Phước Thành bị cuốn trôi, không còn dấu tích. Tường đá xây 7 lớp cũng biến mất trong dòng nước. Với dòng chảy mới hình thành, đất đai và tài sản của người dân bị xóa sạch: nhà cửa, gia súc, gia cầm, cả kế sinh nhai – tất cả tan biến trong một buổi chiều. Những người từng có cuộc sống ổn định bỗng chốc trở thành vô gia cư, trong khi ngay cả giấy tờ tùy thân cũng có thể bị cuốn mất.
Không giấy tờ, không tài sản, con đường đòi bồi thường càng thêm chông gai. Trong bối cảnh nhiều năm qua đã có vô số trường hợp người dân có đầy đủ hồ sơ pháp lý nhưng vẫn không đòi lại được quyền lợi, thì những nạn nhân lần này lại càng yếu thế hơn. Chính quyền địa phương hiện còn đang lo cứu đói và ứng phó khẩn cấp; việc thống kê thiệt hại, xử lý hậu quả vẫn chưa được triển khai đầy đủ. Điều đó đồng nghĩa: hành trình tìm công lý cho người dân sẽ dài và gian nan.
Trong khi ấy, lãnh đạo TĐ SBH được cho là “tạm nghỉ để làm việc với cơ quan chức năng”. Nhưng bất kỳ ai cũng hiểu: vấn đề không chỉ nằm ở vài cá nhân. Ngay cả khi họ bị kỷ luật, bị cách chức hay chịu trách nhiệm hình sự, điều đó cũng không thể bù đắp hàng chục năm sinh kế và tài sản vừa bị san phẳng chỉ trong tích tắc.
Thủy điện không tự mọc lên.
Nó đi qua hàng loạt tầng phê duyệt, quy hoạch, đánh giá tác động môi trường, vận hành liên hồ chứa.
Và mỗi tầng ấy đều liên quan đến những người duyệt chủ trương, người cấp phép, người giám sát, người đầu tư – một chuỗi quyết định kéo dài nhiều năm, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn của hàng vạn dân hạ du.
Vì vậy, câu hỏi lớn nhất không phải là “ai sẽ bị xử lý”, mà là:
Bao giờ trách nhiệm hệ thống mới được soi xét một cách đúng nghĩa?
Bao giờ bài học về thủy điện miền Trung không còn lặp lại sau mỗi trận lũ?
Bao giờ người dân hạ du thôi phải sống với cảm giác ‘bom nước’ treo trên đầu?”
Nếu chỉ dừng ở việc xử lý một vài người đứng tên vận hành, thì đó chỉ là cách hy sinh những quân cờ nhỏ để giữ nguyên bàn cờ lớn.
Nhưng điều người dân cần không phải là “chốt thí”.
Điều họ cần là một cơ chế bảo vệ thật sự, đủ minh bạch và đủ trách nhiệm để không còn ai phải mất nhà, mất đất, mất cả cuộc đời chỉ vì một quyết định “đúng quy trình” nào đó.
Cảnh Chân
Thu Phương – Thoibao.de
