Suốt nhiều thập niên, người Việt đã quen với một vòng tuần hoàn buồn thảm: mưa xuống – lũ về – miền Trung chìm trong tang thương – và cả nước lại tất tả cứu trợ. Mì tôm, áo phao, tin nhắn ủng hộ, quỹ từ thiện… cứ thế lặp lại như một nghi lễ tập thể, nơi lòng nhân ái được gọi dậy mỗi năm, nhưng nguyên nhân thật sự của bi kịch vẫn nằm đó, bất động.
Người ta gọi đó là thiên tai. Nhưng thiên tai chỉ là một nửa câu chuyện. Nửa còn lại – đen tối và cay đắng hơn – là nhân tai, là hệ quả của cách con người đối xử với đất, với rừng, với quy hoạch, và với chính những người dân miền Trung.
- Miền Trung: chịu mưa gió của trời, chịu sai lầm của người
Miền Trung vốn khắc nghiệt, nhưng cái khắc nghiệt ấy bị đẩy lên gấp bội bởi những quyết định thiếu trách nhiệm kéo dài hàng chục năm.
Rừng tự nhiên – bức tường sinh học của miền Trung – đã bị đốn hạ đến mức nước mưa không còn thứ gì níu lại. Rừng kinh tế rễ nông thay thế rừng nguyên sinh chẳng khác nào dùng tờ giấy ăn để chặn một thác nước.
Trên thượng nguồn, thủy điện mọc lên dày như nấm. Có hồ chứa đủ tiêu chuẩn đâu? Vẫn đầy ắp. Có vận hành theo cảnh báo mưa 5–10 ngày trước đó không? Vẫn để nước lên cao trình rồi mới cuống cuồng xả. Và mỗi lần xả là mỗi lần người dân vùng hạ du trả giá bằng sinh mạng và tài sản.
Còn dưới hạ du, nhà cửa mọc lên ngay nơi nước phải đi qua. Những vùng trũng cổ – nơi ông bà ta tránh từ ngàn đời – lại trở thành dự án khu dân cư “mới”. Sông bị lấn, kênh bị lấp, đồi bị xẻ, đất bị bê tông hóa. Rồi khi nước không còn đường thoát, người dân lại được nghe câu quen thuộc: “mưa lớn bất thường”.
- Cứu trợ – đẹp nhưng đau
Không ai phủ nhận lòng tốt của người Việt. Nhưng khi một xã hội phải dùng lòng trắc ẩn để giải quyết một vấn đề lẽ ra cần được xử lý bằng khoa học – quy hoạch – luật pháp, thì đó là dấu hiệu của sự thất bại.
Cứu trợ chỉ là phương án chữa cháy. Nhưng miền Trung không cần chữa cháy nữa. Miền Trung cần chấm dứt cháy.
- Muốn dừng vòng lặp, phải dừng sai lầm
Sửa một căn nhà bị lũ cuốn rất dễ. Nhưng sửa một hệ thống tắc trách – đó mới là thử thách. Và nó cần những thay đổi thật sự:
- Trả lại rừng tự nhiên. Rừng là bể chứa nước, là tấm khiên duy nhất chống lũ.
- Xem xét lại toàn bộ thủy điện. Đập nào không có chức năng phòng lũ – dẹp. Đập nào vận hành sai – xử.
- Quy hoạch lại theo dòng chảy. Nước phải có đường đi. Người phải tránh đường của nước.
- Minh bạch dữ liệu, cảnh báo sớm. Công nghệ có đủ, chỉ thiếu người làm việc tử tế.
- Miền Trung xứng đáng hơn những thùng mì tôm
Mỗi mùa lũ, cảnh người dân ôm con leo nóc nhà, dân chạy lũ trong tuyệt vọng, những cái chết tức tưởi vì không kịp trở tay… tất cả không thể cứ trôi qua năm này qua năm khác như một định mệnh.
Đất nước này không thiếu yêu thương, nhưng miền Trung không thể sống nhờ yêu thương mãi.
Miền Trung cần tầm nhìn, khoa học, trách nhiệm, và hơn hết:
một hệ thống không xem “rút kinh nghiệm” là giải pháp duy nhất sau mỗi thảm họa.
Chúng ta không thể ngăn mưa, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể ngăn bi kịch.
Và bi kịch chỉ chấm dứt khi chúng ta dám thay đổi – dám sửa – và dám chịu trách nhiệm.
Miền Trung không chỉ cần cứu trợ.
Miền Trung cần sự thức tỉnh.
Thu Phương – Thoibao.de
